ساز بلز یا Glockenspiel یکی از جذاب‌ترین، ساده‌ترین و در عین حال آموزنده‌ترین سازهای موسیقی است. این ساز با صدای زنگ مانند، شفاف و کودکانه‌اش، غالباً به عنوان نخستین ساز آموزشی برای کودکان معرفی می‌شود، اما کاربرد آن تنها محدود به سنین پایین نیست. در ارکسترهای حرفه‌ای نیز نمونه‌های پیشرفته‌تری از این ساز استفاده می‌شود. در این مقاله از آموزشگاه موسیقی اسدالله ملک، به معرفی ساز بلز، تاریخچه، ساختار و شیوه نواختن آن خواهیم پرداخت.
بلز چیست؟
بلز (Bells) یکی از سازهای کوبه‌ای ملودیک است. برخلاف بسیاری از سازهای کوبه‌ای که تنها برای ایجاد ضرب یا ریتم به‌کار می‌روند، بلز قابلیت اجرای ملودی و نُت‌های مشخص موسیقایی را دارد. این ساز از تعدادی تیغه فلزی با اندازه‌ها و طول‌های متفاوت تشکیل شده که روی پایه‌ای چوبی یا پلاستیکی چیده شده اند. هر تیغه نمایانگر یک نت موسیقی خاص است. با ضربه زدن بر این تیغه‌ها با مضراب، صدایی زنگ‌دار، شفاف و درخشان تولید می‌شود.
تفاوت بلز با گلوکن‌اشپیل و زیلوفون
بلز و گلوکن اشپیل، واژه آلمانی Glockenspiel به معنی “بازی زنگ‌ها” است. گلوکن اشپیل اشاره به بلزهای دارد که در ارکسترال بزرگ‌تر و دقیق‌تر از آنها استفاده میکنند. در حالی که بلز معمولاً به مدل‌های آموزشی کوچک‌تر اطلاق می‌گردد که برای آموزش موسیقی به کودکان به کار گرفته می‌شود.
اما تفاوت اصلی بلز و زیلوفون (Xylophone) در جنس تیغه‌های آنهاست. در زیلوفون، تیغه‌ها چوبی هستند، در حالی که در بلز از فلز ساخته شده‌اند. به همین دلیل صدای بلز روشن‌تر و طنین‌دارتر از زیلوفون است.
ساختار بلز
بلز ساختار بسیار ساده‌ای دارد و تنها از یک سری تیغه فلزی با طول‌های مختلف تشکیل شده است. این تیغه‌ها مانند قطعات فلزی پیانو در کنار هم قرار می‌گیرند. در ادامه به بررسی ساختمان بلز میپردازیم:
تیغه‌ها (Bars) : تیغه‌ها معمولا از جنس فلز (فولاد یا آلومینیوم) ساخته می شوند و برای تولید فرکانس های مختلف، بایستی اندازه طول‌ها و ضخامت‌های آنها متفاوت باشند. تیغه‌های بلندتر صداهای بم‌تر و تیغه‌های کوتاه‌تر صداهای زیرتر تولید میکنند. مهمترین بخش در معرفی ساز بلز، همین تیغه های رنگی هستند.
پایه: پایه می‌تواند از چوب، پلاستیک یا فلز ساخته شده باشد. برخی مدل‌ها به صورت جعبه‌ای و برخی به صورت قابل حمل و جمع‌شونده هستند.
مضراب: (Mallet) برای نواختن بلز از مضراب‌هایی با سر پلاستیکی، لاستیکی یا چوبی استفاده می‌شود. نوع مضراب روی طنین و بلندی صدا تأثیر می‌گذارد.
آموزش بلز به کودکان
بلز به دلیل ظاهر ساده، صدای دلنشین و ساختار قابل فهم، یکی از بهترین گزینه‌ها برای ورود کودکان به دنیای موسیقی است. بسیاری از بلزهای آموزشی دارای تیغه‌های رنگی هستند تا کودکان بتوانند نت‌ها را از طریق رنگ‌ها بهتر بشناسند. نت‌نویسی روی بلز معمولاً به‌صورت ساده انجام می‌شود، به طوری که هر تیغه با نام نت مشخص می‌شود. از جمله دلایل محبوبیت بلز در آموزش عبارت‌اند از:
- آموزش نُت‌خوانی و درک فاصله‌های موسیقایی
- تقویت هماهنگی بین چشم و دست
- تقویت شنیداری و حافظه موسیقایی
- افزایش تمرکز و دقت
معرفی ساز بلز و مزایای یادگیری آن
اگرچه بلز بیشتر به عنوان ساز آموزشی شناخته می‌شود، اما در قالب پیشرفته‌تر خود در ارکسترها نیز استفاده می‌شود. بلزهای حرفه‌ای دارای محدوده‌ی صوتی گسترده‌تری هستند و روی پایه‌های مخصوص با قابلیت کوک دقیق نصب می‌شوند. در موسیقی کلاسیک، بلز یا گلوکن‌اشپیل برای ایجاد فضاهای رؤیایی، کودکانه یا درخشان به کار می‌رود. همچنین در موسیقی فیلم، جَز، موسیقی معاصر و حتی موسیقی پاپ از این ساز استفاده می‌شود. مزایای یادگیری بلز عبارت است از:
شروعی ساده برای یادگیری موسیقی: نیازی به توانایی ویژه در ابتدای کار نیست.
تقویت گوش موسیقایی: کودک یا هنرجو یاد می‌گیرد صداها را از هم تشخیص دهد.
مناسب برای تمام سنین: هرچند بلز بیشتر برای کودکان استفاده می‌شود، اما بزرگسالان نیز می‌توانند از آن برای یادگیری تئوری موسیقی و نُت‌خوانی استفاده کنند.
قابل حمل و اقتصادی: بلزهای آموزشی سبک، ارزان و قابل حمل هستند.
آشنایی با شیوه نواختن ساز بلز
در ادامه معرفی ساز بلز به نحوه نواختن این ساز میپردازیم. نوازنده می تواند بلز را با تکنیک‌های مختلفی بنوازد. اما بهترین روش برای یادگیری این ساز، کسب تجربه در حین بازی با این ساز است. زیرا در این صورت هم نت‌ها را می‌شناسید و هم از تولید صدا با آن لذت می‌برید. برای شروع آموزش Bells به کودکان این مراحل را انجام دهید:
- آشنایی با کلیدهای: ابتدا کودک را با کلیدهای بلز آشنا کنید و به او بیاموزید که با ضربه‌زدن به هر کلید چه صدایی تولید می‌شود.
- تولید ریتم ساده: به کودک یاد دهید تا با استفاده از یک الگوی ساده به‌صورت ریتمیک به کلیدها ضربه بزند. مثلاً دو بار ضربه به کلید قرمز و…
- ایجاد ملودی ساده: با افزودن کلیدها یک ملودی ایجاد کنید. در این صورت کودک می‌آموزد که با ترکیب کلیدها و رعایت ترتیب ضربات می‌تواند ملودی ساده‌ای بسازد.
- آزادی در نواختن: این ویژگی باعث می شود تا کودک ملودی‌های جدید بسازد و از نواختن ساز خود لذت ببرد.
نتیجه‌گیری
ساز بلز، پلی ساده و لذت‌بخش برای ورود به دنیای موسیقی است. چه برای آموزش کودکان، چه برای درک اولیه‌ی مفاهیم موسیقی، و چه برای اجرای حرفه‌ای در قالب گلوکن‌اشپیل، این ساز کوچک اما ارزشمند توانسته جایگاه خاصی در جهان موسیقی بیابد. اگر به دنبال ساز آموزشی، ساده و دلنشین هستید، بلز انتخابی درخشان خواهد بود.