سازهای بادی یکی از مهم‌ترین خانواده‌های سازها در موسیقی جهانی هستند. این سازها با استفاده از جریان هوا و ارتعاش آن در داخل لوله یا محفظه صوتی، تولید صدا می‌کنند. از فلوت‌های باستانی گرفته تا ساکسیفون‌های مدرن، سازهای بادی در سبک‌ها و فرهنگ‌های مختلف نقش کلیدی ایفا کرده‌اند. در این مقاله از آموزشگاه اسدالله ملک به دسته‌بندی و معرفی کامل انواع سازهای بادی، ساختار، نحوه‌ی صدا دهی و کاربرد آنها می‌پردازیم.
دسته‌بندی کلی انواع سازهای بادی
سازهای بادی از طریق دمیدن هوا به داخلشان صدا تولید می کنند. این سازها جزو اولین آلات موسیقی هستند که به دست بشر ساخته شده اند. سازهای بادی به دو دسته چوبی و برنجی تقسیم می‌شوند. البته علیرغم نامشان، این دسته‌بندی بر اساس جنس ساز نیست بلکه بر اساس نحوه تولید صدا و ساختار دهانه یا قمیش (Reed) انجام می‌شود.
معرفی انواع ساز بادی چوبی (Woodwind)
این دسته از سازهای چوبی از طریق دمش هوا به داخل آن صدا تولید می کنند یعنی لرزشی در بخش دهانه ساز اتفاق نمی افتد. برخی از رایج ترین سازهای بادی چوبی عبارتند از:
الف) فلوت (Flute)
فلوت مدرن معمولاً از فلز ساخته می‌شود اما در دسته چوبی قرار دارد چون فاقد قمیش است و صدای آن با دمیدن در لبه دهانه تولید می‌شود. این ساز صدای شفاف، لطیف و درخشانی دارد. همچنین دامنه صدایی گسترده فلوت باعث شده که در ارکستر سمفونیک، موسیقی کلاسیک و موسیقی فیلم کاربرد فراوان داشته باشد.
ب) کلارینت (Clarinet)
این ساز شباهت زیادی به فلوت و شیپور دارد. این ساز در دسته سازهای زبانه دار و دارای قمیش تک‌لایه‌ای قرار دارد. ؛ قابلیت نواختن از پایین‌ترین تا بالاترین نت‌ها و صدای گرم و انعطاف‌پذیر این ساز باعث شده که در موسیقی کلاسیک، جاز و موسیقی مجلسی مورد استفاده قرار گیرد.
ج) ابوا (Oboe)
ابوا یک ساز قمیش دوتایی (double reed)است که هوا با دمیدن در بین زبانه ها و نوسان آنها مرتعش می شود و صدا تولید میگردد. ابوا دارای صدایی نافذ، نازک و احساسی است. این ساز بسیار حساس به تنفس نوازنده می باشد. امروزه این ساز در ارکستر سمفونیک، گروه های کنسرت و مجلسی کاربرد دارد. البته ابوا از انواع سازهای بادی است که در موسیقی کلاسیک ، موسیقی فیلم و برخی از ژانرهای محلی نیز استفاده می شود.
د) فاگوت (Bassoon)
فاگوت یا باسون یک ساز بزرگ با قمیش دوتایی، دارای لوله‌ای بلند و خمیده است. صدای این ساز با دمیدن در بین زبانه هایش تولید می شود. از این ساز می توان برای تک نوازی، گروه نوازی و ارکسترال بهره جست. صدای عمیق، گرم و گاهی طنزآمیز، فاگوت را برای انواع موسیقی کلاسیک، پاپ، راک، جاز و بلوز مناسب کرده است.
هـ) ساکسیفون (Saxophone)
ساکسیفون اگرچه از فلز ساخته شده اما دارای قمیش تک‌لایه‌ای است و در دسته سازهای بادی چوبی قرار دارد. صدای قوی و انعطاف‌پذیر این ساز، آن را برای تکنوازی و کاربرد در ژانرهای موسیقی مانند جاز، بلوز، موسیقی پاپ و ارکسترهای نظامی مناسب کرده است.
معرفی انواع مختلف سازهای بادی برنجی (Brass)
سازهای بادی برنجی از دمش هوا و لرزش لب ها در قسمت دهانه ساز صدا تولید می کنند. این نوع از سازها قابل اجرا در ژانرهای مختلف موسیقی هستند. برخی از پرکاربردترین سازهای بادی برنجی عبارتند از:
- ترومپت (Trumpet): دارای لوله‌ای مارپیچی با دهانه‌ی قیفی شکل است که صدای تیز، درخشان و پرقدرت تولید می کند.
- ترومبون (Trombone): تنها ساز بادی برنجی که با کشیدن لوله (Slide) کوک می‌شود و صدایی غنی، باثبات و مردانه دارد.
- هورن(French Horn) : این ساز دارای لوله‌ای پیچیده با دهانه بزرگ است و نواختن آن نیاز به مهارت بالا در نوازندگی دارد. صدای گرم، رازآلود و غنی هورن ، آن را برای موسیقی ارکسترال و اپرا مناسب کرده است.
- توبا (Tuba): این ساز بزرگ‌ترین ساز بادی برنجی با دامنه صدای بم، قدرتمند و پرطنین است.
نتیجه‌گیری
انواع سازهای بادی، با طیف گسترده‌ای از صدا و رنگ، قلب تپنده بسیاری از سبک‌های موسیقی در سراسر جهان هستند. درک ساختار، نحوه نواختن و ویژگی‌های صدایی این سازها، برای هر نوازنده، آهنگساز و علاقه‌مند به موسیقی ضروری است. چه در قالب سازهای کلاسیک غربی و چه در انواع سنتی و بومی، سازهای بادی همچنان جایگاهی بی‌بدیل در هنر موسیقی دارند.