موسیقی ایران، با پیشینه‌ای هزارساله، همواره یکی از ارکان مهم فرهنگ و هنر این سرزمین بوده است. در دوران معاصر، موسیقی ایران دستخوش تحولات گسترده‌ای شد و هنرمندان بزرگی در زمینه‌های موسیقی سنتی، کلاسیک، پاپ، فولکلور و تلفیقی ظهور کردند. این چهره‌ها، نه تنها به گسترش و تحول موسیقی ایرانی کمک کردند، بلکه صدای فرهنگ ایرانی را به گوش جهانیان رساندند. در این مقاله از آموزشگاه اسدالله ملک، با تعدادی از برجسته‌ترین موسیقیدانان ایران در عصر معاصر آشنا می‌شویم.
معرفی موسیقیدانان ایران در عصر معاصر
موسیقیدانان ایرانی در طول تاریخ نقش مهمی در غنای فرهنگ و هنر جهانی ایفا کرده‌اند. با پیشینه‌ای غنی که به هزاران سال پیش بازمی‌گردد، موسیقی ایرانی توانسته است به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های موسیقی شرق، توجه جهانیان را به خود جلب کند. در دوران معاصر هنرمندانی همچون محمدرضا شجریان، کیهان کلهر، شهرام ناظری، حسین علیزاده، و مجید درخشانی به واسطه اجرای آثار اصیل ایرانی و همکاری با هنرمندان بین‌المللی، توانسته‌اند مرزهای موسیقی سنتی ایران را درنوردیده و آن را به صحنه‌های بین‌المللی ببرند. در ادامه بیشتر با این موسیقیدانان نامی آشنا خواهید شد.
شهرام ناظری
شهرام ناظری، متولد ۲۹ بهمن ۱۳۲۸ در کرمانشاه، یکی از برجسته‌ترین خوانندگان موسیقی سنتی و عرفانی ایران است که به «شوالیه آواز ایران» شهرت دارد. او با بهره‌گیری از اشعار مولوی، حافظ و فردوسی و نوآوری در سبک خوانندگی، نقش مهمی در تلفیق شعر عرفانی با موسیقی اصیل ایرانی ایفا کرده است.
ناظری نخستین کسی بود که اشعار مولانا را به‌صورت گسترده با موسیقی ایرانی اجرا کرد و بدین‌جهت به عنوان «مولوی‌خوان» نیز شناخته می‌شود. آثار برجسته‌اش شامل آلبوم‌های «گل صدبرگ»، «در گلستانه»، «آتش در نیستان» و «صدای سخن عشق» هستند. او با نوازندگانی چون جلال ذوالفنون، حسین علیزاده، کیهان کلهر و گروه شمس همکاری داشته و در داخل و خارج از کشور اجراهای درخشانی برگزار کرده است. شهرام ناظری با صدای گرم، سبکی خاص و تأکید بر معنویت، جایگاه ویژه‌ای در موسیقی ایران و جهان دارد.
کیهان کلهر
کیهان کلهر، متولد ۳ آذر ۱۳۴۲ در کرمانشاه، یکی از برجسته‌ترین موسیقیدانان ایران در عصر معاصر می‌باشد. ایشان یکی از نوازندگان و آهنگسازان موسیقی سنتی و تلفیقی ایران است که به‌واسطه تسلط خارق‌العاده بر ساز کمانچه و هنر بداهه‌نوازی‌اش شهرت جهانی یافته است. او از کودکی با موسیقی آشنا شد و بعدها با تحصیل و پژوهش در خارج از کشور، به یکی از چهره‌های بین‌المللی موسیقی ایرانی تبدیل شد. کلهر با هنرمندان بزرگی مانند محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، اردشیر کامکار، اردال ارزنجان و یویوما همکاری داشته و در پروژه‌های جهانی مانند Silk Road Ensemble حضور درخشانی داشته است. از آثار معروف او می‌توان به آلبوم‌های «فریاد»، «شب، سکوت، کویر»، «بی‌تو بسر نمی‌شود»، «در خیال» و «I Will Not Stand Alone» اشاره کرد. او با دریافت جوایز معتبری همچون WOMEX و نامزدی جایزه گرمی، نقش بزرگی در معرفی موسیقی ایرانی به جهان ایفا کرده است.
محمدرضا شجریان
محمدرضا شجریان، متولد ۱ مهر ۱۳۱۹ در مشهد و یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین خوانندگان موسیقی سنتی ایران بود که به‌عنوان «خسرو آواز ایران» شناخته می‌شود. او با صدای منحصر‌به‌فرد، تسلط بالا بر ردیف‌های آوازی و نوآوری در اجرا، موسیقی ایرانی را به اوج رساند. شجریان در کنار خوانندگی، در زمینه خوشنویسی، پژوهش موسیقی و ساخت ساز نیز فعالیت داشت و سازهایی مانند «صراحی» و «سبو» را طراحی کرد.
از معروف‌ترین آثار استاد شجریان می‌توان به آلبوم‌های «بیداد»، «دستان»، «شب، سکوت، کویر»، «فریاد»، «آستان جانان» و تصنیف‌های ماندگاری چون «ربنا»، «ای ایران» و «مرغ سحر» اشاره کرد. همکاری با هنرمندانی چون پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، جایگاه او را در موسیقی ایران جاودانه ساخت و آوازش تا همیشه در دل مردم ایران طنین‌انداز خواهد بود. وی در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در تهران درگذشت.
مجید انتظامی
مجید انتظامی، متولد ۱۸ اسفند ۱۳۲۶ در تهران، یکی از موسیقیدانان ایران در عصر معاصر است. ایشان آهنگساز، نوازنده و رهبر ارکستر برجسته ایرانی و فرزند بازیگر نامدار عزت‌الله انتظامی می‌باشد. او تحصیلات موسیقی خود را در آلمان به پایان رساند و پس از بازگشت به ایران به‌عنوان نوازنده ابوا در ارکستر سمفونیک تهران فعالیت کرد. انتظامی بیشتر به‌خاطر آهنگسازی برای فیلم‌های ماندگار سینمای ایران شناخته می‌شود و با خلق موسیقی‌های حماسی، احساسی و ملی، نقش مهمی در تاریخ موسیقی فیلم ایران ایفا کرده است. از آثار برجسته او می‌توان به موسیقی فیلم‌های «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف»، «روز واقعه»، «مهاجر» و «دیوار» اشاره کرد. همچنین آثار ارکسترالی چون «سمفونی ایثار» و «سمفونی خلیج فارس» از جمله آثار شاخص غیرسینمایی او هستند. مجید انتظامی بارها برنده جایزه جشنواره فیلم فجر شده و یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های موسیقی معاصر ایران به‌شمار می‌رود.
حسین علیزاده
حسین علیزاده، متولد ۱ شهریور ۱۳۳۰ در تهران، از برجسته‌ترین آهنگسازان و نوازندگان تار و سه‌تار در موسیقی سنتی ایران است که با نوآوری‌های خلاقانه و بداهه‌نوازی‌های منحصر‌به‌فرد، جایگاه ویژه‌ای در موسیقی معاصر ایران یافته است. او تحصیلات موسیقی خود را در هنرستان موسیقی، دانشگاه تهران و سپس در خارج از کشور ادامه داد و از شاگردان بزرگانی چون نورعلی برومند و علی‌اکبر شهنازی بود. علیزاده با تألیف کتاب‌ها و آثار آموزشی، نقش مهمی در تربیت نسل جدید نوازندگان داشته و همچنین در آهنگسازی برای سینما و تئاتر فعالیت چشم‌گیری داشته است. از آثار برجسته‌اش می‌توان به آلبوم‌های «نوبانگ کهن»، «ترکمن»، «دلشدگان»، «بی‌تو بسر نمی‌شود» (با صدای شجریان) و «فریاد» (با شجریان و کلهر) اشاره کرد. او با رد دریافت نشان شوالیه از دولت فرانسه، استقلال هنری‌اش را به نمایش گذاشت و همواره نمادی از تعهد به فرهنگ اصیل ایرانی شناخته می‌شود.
مجید درخشانی
مجید درخشانی، متولد ۱۳۳۵ در سمنان، آهنگساز و نوازنده برجسته تار و سه‌تار، یکی از موسیقیدانان ایران در عصر معاصر می‌باشد که نقش مهمی در حفظ و گسترش این هنر اصیل داشته است. او از شاگردان نورعلی برومند و داریوش صفوت بوده و با تلفیق تکنیک و احساس، سبک خاص خود را در نوازندگی و آهنگسازی ایجاد کرده است. درخشانی سال‌ها عضو گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی بود و بعدها گروه «خورشید» را تأسیس کرد. همکاری‌های هنری او با استاد محمدرضا شجریان در آلبوم‌هایی چون «در خیال»، «بی‌تو بسر نمی‌شود» و «آستان جانان» شهرت زیادی یافت. همچنین درخشانی با پرورش نسل جدیدی از خوانندگان همچون همایون شجریان، سهم مهمی در پویایی موسیقی ایرانی داشته است. آثار او همواره با ظرافت ملودیک، ساختار دقیق و وفاداری به سنت همراه بوده‌اند.