سازهای پرکاشن یا سازهای کوبه‌ای، یکی از قدیمی‌ترین و متنوع‌ترین گروه‌های سازها در دنیای موسیقی هستند. این سازها با ایجاد ضربات و کوبیدن، صدای خود را تولید می‌کنند و نقش حیاتی در ریتم، ضرب‌آهنگ و پویایی قطعات موسیقی دارند. سازهای پرکاشن در سبک‌های مختلف موسیقی از سنتی گرفته تا مدرن و از موسیقی کلاسیک تا جاز و موسیقی پاپ کاربرد گسترده‌ای دارند. در ادامه این مقاله از آموزشگاه اسدالله ملک شما را با سازهای پرکاشن و کاربردهای آن در موسیقی آشنا خواهیم کرد.
تعریف و ماهیت سازهای پرکاشن
سازهای پرکاشن (Percussion instruments) دسته‌ای از سازهای موسیقی هستند که صدای آنها با ضربه، کوبیدن، مالش یا تکان دادن تولید می‌شود. برخلاف سازهای زهی یا بادی، صدای این سازها معمولاً به شکل ضربه‌ای و کوتاه است و بیشتر در ایجاد ضرب‌آهنگ و تأکیدهای ریتمیک استفاده می‌شود. این سازها می‌توانند به دو گروه اصلی تقسیم شوند:
- سازهای پرکاشن کوبیدنی (Idiophones) : مانند طبل، سنج، ماراکاس، کاسه چوبی (کلپر) و زنگ.
- سازهای پرکاشن پوست‌دار :(Membranophones) مانند دف، تمبک، تمپو، و انواع مختلف طبل‌ها که صدای آنها از ارتعاش پوست یا غشاء ساخته شده روی ساز تولید می‌شود.
انواع سازهای پرکاشن و ویژگی‌های آنها
انواع مختلف سازهای پرکاشن از تیمپانی تا مارکاس، به تنوع و غنای موسیقی در ارکسترها افزوده اند. برخی از مهمترین و پرکاربرترین آنها عبارتند از:
تیمپانی(Timpani): در انتهای هر یک از دیسک های گسترده این ساز، پوستی قرار داده شده است. نوازنده با چرخش دیسک ها، ارتفاع صدا را تنظیم می کند.
طبل :(Drum) یکی از پرکاربردترین سازهای پرکاشن است که در اندازه‌ها و انواع مختلفی مانند طبل بزرگ (Bass Drum)، طبل کوچک (Snare Drum) و طبل دستی (Tom-tom) ساخته می‌شود.
دف :(Daf) ساز کوبه‌ای پوست‌دار ایرانی و کردی که در موسیقی محلی و آیینی کاربرد دارد و با ریتم‌های متنوع همراهی‌کننده آواز است.
تمبک: (Tombak) ساز پوست‌دار ایرانی که با دست نواخته می‌شود و در موسیقی دستگاهی ایران نقش کلیدی دارد.
کاخن :(Cajón) ساز چوبی مستطیلی که نوازنده روی آن می‌نشیند و با ضربات دست صدا تولید می‌کند، کاربرد فراوانی در موسیقی لاتین و فلامنکو دارد.
سنجه :(Cymbals) صفحات فلزی که با کوبیدن به هم یا ضربه زدن، صدای بلندی ایجاد می‌کنند و در ارکسترهای بزرگ استفاده می‌شوند.
زیلوفون (Xylophone): در ادامه سازهای پرکاشن و کاربردهای آن در موسیقی به معرفی زیلوفون می پردازیم.
این ساز دارای میله‌های چوبی با ارتفاع و اندازه های مختلف است که مانند کلیدهای پیانو عمل می کنند. نوازنده با استفاده از مضراب به این میله‌ها ضربه می‌زند.
ماراکاس :(Maracas) سازهای دستی پر از دانه‌های کوچک که با تکان دادن صدای کوبشی ایجاد می‌کنند.
انواع سازهای پرکاشن و کاربردهای آن در موسیقی
سازهای پرکاشن با تنوع فوق‌العاده و نقش حیاتی در شکل‌دهی به ریتم و انرژی موسیقی، یکی از پایه‌های اساسی در دنیای موسیقی به شمار می‌روند. چه در موسیقی سنتی و محلی و چه در سبک‌های مدرن و الکترونیک، این سازها جایگاه ویژه‌ای دارند و یادگیری آنها می‌تواند دریچه‌ای به دنیای گسترده و جذاب موسیقی باز کند. برخی از مهمترین کاربردهای این سازها عبارتند از:
ایجاد ریتم و ضرب‌آهنگ
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای سازهای پرکاشن، ایجاد ریتم پایه و ضرب‌آهنگ موسیقی است. بدون وجود این سازها، قطعات موسیقی فاقد پویایی و انسجام زمانی خواهند بود. به عنوان مثال، در موسیقی جاز و راک، درام کیت (مجموعه طبل‌ها) قلب ریتمیک گروه محسوب می‌شود.
افزایش حس حرکت و انرژی در موسیقی
صداهای کوبشی و ضرب‌آهنگ‌های متنوع پرکاشن، حس حرکت و انرژی را به موسیقی اضافه می‌کنند و باعث جذاب‌تر شدن اجراها می‌شوند. این امر در موسیقی‌های فولکلوریک و رقص‌های محلی بسیار مشهود است.
ایجاد فضا و بافت صوتی
سازهای پرکاشن با تنوع رنگ صوتی، می‌توانند فضاسازی‌های خاصی ایجاد کنند. استفاده از سنج و زنگ در موسیقی کلاسیک یا ادوات پرکاشن الکترونیکی در موسیقی مدرن نمونه‌هایی از این کاربرد است.
همراهی آواز و دیگر سازها
در موسیقی‌های سنتی ایران، ترکیه و کشورهای عربی، سازهای پرکاشن مانند تمبک، دف و داربوکا به صورت مکمل با آواز و سازهای ملودیک همراهی می‌کنند و ریتم‌های خاصی را ایجاد می‌کنند که به موسیقی طعم محلی می‌دهد.
نحوه نگهداری و مراقبت از سازهای پرکاشن
در ادامه معرفی سازهای پرکاشن و کاربردهای آن در موسیقی بهتر است با نحوه مراقبت از این سازها آشنا شوید. از آنجا که بسیاری از سازهای پرکاشن دارای پوست طبیعی یا بخش‌های چوبی و فلزی هستند، مراقبت مناسب از آنها برای حفظ کیفیت صدا ضروری است. نگهداری در محیطی با دمای مناسب، جلوگیری از رطوبت زیاد، و تمیز کردن منظم از نکات مهم در نگهداری این سازهاست.
نتیجه گیری
یادگیری نواختن سازهای پرکاشن معمولاً با یادگیری ضرب‌آهنگ‌های پایه و کنترل زمان‌بندی شروع می‌شود. تکنیک‌های مختلف کوبیدن، استفاده از دست یا مضراب، و هماهنگی با دیگر اعضای گروه، بخش‌های اصلی آموزش پرکاشن است. نوازندگان پرکاشن با تمرین مستمر می‌توانند ریتم‌های پیچیده و اجراهای پرانرژی ارائه دهند.